Rottumeroog

Direct naar:

• Natuur
• Geschiedenis
• Cultuur
• Onderzoek
• Beheer
• Toegang

Natuur

Belang eiland

Rottumeroog is een belangrijk eiland voor vogels. Op Rottumeroog broeden, rusten en foerageren jaarlijks duizenden vogels.

Vogels

Vogelsoorten die (vaak) op Rottumeroog broedden zijn graspiepers, scholeksters, enkele veldleeuwerikken en leplaars. Uiteraard zijn er ook veel meeuwen, met name de zilvermeeuw en de kleine mantelmeeuw komen naar Rottumeroog om te broeden.

Tijdens hoogwater tellen vogelwachters van Rottumeroog het aantal watervogels op het Zuiderduin. Hoogwatervluchtplaatsen zoals ‘Oog zijn belangrijk voor vogels, omdat dit plekken zijn die tijdens hoogwater droog blijven. Vogels kunnen daar even tot rust komen, totdat het weer laagwater wordt.

Soorten die Rottumeroog echt gebruiken als hoogwatervluchtplaats zijn bijvoorbeeld de bonte strandloper, scholeksters, zilverplevieren, wulpen en lepelaars.

Soms is het aandeel van vogels op het eiland enorm. Dan verblijft een bijzonder deel van de gehele West-Europese populatie op een bepaald moment op Rottumeroog. Van de zilverplevier, bonte strandloper en kanoet gaat dit als snel om een percentage van zo’n 4 tot 5 %.

Vegetatie

Er zijn ruwweg meer dan honderd plantensoorten op Rottumeroog. Een aantal daarvan staan op de Rode Lijst: een lijst met kwetsbare en bedreigde plantensoorten in Nederland, waarin wordt aangegeven hoe het met een bepaalde soort gaat. Gevoelige, kwetsbare en bedreigde soorten zijn met een asterisk (*) gekenmerkt:

•  absintalsem*
•  Engels gras*
•  fraai duizendguldenkruid
•  groot zeegras*
•  klein zeegras*
•  lamsoor*
•  zeepostelein*
•  zeewinde
•  zeewolfsmelk
•  zulte

Zoogdieren

Rondom Rottumeroog komen veel zeehonden voor, vooral in het Schild, de geul tussen Rottumeroog en Rottumerplaat. Ook aan de oostkant van het eiland zijn soms wel honderden zeehonden tegelijkertijd. Het zijn vooral gewone zeehonden, maar grijze zeehonden zijn er ook. De omgeving van Rottumeroog is belangrijk voor deze dieren om te rusten, voort te planten en te zogen.

Er vliegen ook vleermuizen langs Rottumeroog. De vleermuizen verbleven niet op het eiland, maar ze vlogen langs het eiland. De vleermuizen waren op een trektocht, net zoals trekvogels dat doen.

Geschiedenis

Het ontstaan

Rottumeroog bestaat al een paar honderd jaar. In de 16e eeuw lag het eiland meer ten westen. Ongeveer op dezelfde plek als het huidige Rottumerplaat. Toen heette het Rottum. Nu is Rottum de verzamelnaam voor Rottumeroog, Rottumerplaat en Zuiderduin. Rottumeroog verplaatst zich al eeuwenlang naar het oosten.

Toekomst

Men was een tijdje bang dat het eiland zou verdwijnen, maar uit onderzoek blijkt dat dit waarschijnlijk niet gebeurt. Rijkswaterstaat heeft samen met onderzoeksinstituut Deltares gekeken naar de ontwikkeling van het eiland. Het lijkt er op dat het eiland nog lang niet zal verdwijnen, maar wel van vorm verandert.

Momenteel is Rottumeroog nog steeds aan het wandelen. Het eiland groeit aan de oostkant en wandelt naar het zuiden. Tussen Rottumeroog en het ten zuiden gelegen eilandje Zuiderduinen ligt een geul, het Oostschild. De verwachting is dat deze geul dichtslibt. Dat betekent dat Rottumeroog in de toekomst mogelijk met Zuiderduin zal samengroeien.

Cultuur

Bewoond eiland

Het Groningse Rottumeroog is een bewoond eiland geweest. In de 12e eeuw stond er een dorp en werd er vee gehouden. In de middeleeuwen hadden Groningse kooplieden pakhuizen op het eiland. Rottumeroog werd in 1706 verkocht aan een ‘malle’ Ierse graaf genaamd Donough MacCarthy. Deze Ier verkocht het eiland weer in 1731. In 1738 kocht de provincie Groningen het eiland terug. Toen brak het tijdperk van de eilandvoogden aan.

Voogden

Rottumeroog is bewoond geweest door twee families van eilandvoogden. De families Van Dijk en Toxopeus. Vier generaties Van Dijken en twee generaties Toxopeus beschermden het eiland tegen de zee. Ze plaatsten schermen en helm om nieuwe duinen te vormen. Daarnaast staken ze de lamp van de baken aan voor de scheepvaart.

De voogden leefden met hun familie op het eiland. De eerste woningen waren boerderijen. Naast het voogdijschap verdienden de voogden extra geld door het verkopen van hun vee en eieren van vogels. In 1965 kwam een eind aan het voogdentijdperk: Jan Toxopeus ging met pensioen. In 1998 liet een zware storm de woning nog net op de afgrond van een duin staan. Uiteindelijk moest hij worden gesloopt.

Kapen

Er hebben een aantal kapen op Rottumerplaat gestaan. Kapen gebruikte men als navigatiemiddel voor de scheepvaart. Dit maakte het mogelijk om veilig langs Rottumeroog te varen. Sinds 1539 stonden er twee houten kapen op het eiland: de Groninger Kaap en de Emder Kaap. In 1883 werden deze houten kapen vervangen door twee kapen van gietijzer. Op dit moment is daar nog maar één kaap van overgebleven: de Emder kaap.

Beheer

Natuurbeheer

Het eiland is in eigendom van het Rijk. Sinds 2024 voert Rijkswaterstaat (weer) het natuurbeheer uit. Staatsbosbeheer was van 1978 tot en met 2023 natuurbeheerder van Rottumeroog. Daarvoor was het eiland in (wisselend)beheer van de provincie Groningen en Rijkswaterstaat. Het beheer werd uitgevoerd door voogdfamilies. De voogden hadden een woning op het eiland en beschermden het tegen wind en water.

Kustbeheer

In de jaren ’70 zette men extra kustbescherming in ter behoud van Rottumeroog. Een paar jaar later legden ze Gobi-matten aan. Dit zijn stukken beton geplaatst op kunststofdoeken. In het beton zit een gat waar helm doorheen kan groeien. Het plaatsen van stuifschermen zorgde voor nieuwe duinvorming. Deze maatregelen moesten het eiland bescherming bieden tegen wind en water.

Stopzetting kustbeheer

Rottumeroog werd actief onderhouden. De zware storm in 1990 en 1991 verwoestte veel duin. Dit liet zien dat het actieve kustbeheer weinig meerwaarde bood voor het in standhouden van het eilandje. In 1991 besloot de minister van Verkeer en Waterstaat dat het kustbeheer grotendeels werd opgeheven. In 1998 was de laatste voogdenwoning al afgebroken uit angst voor instorting. In 2002 stopten de allerlaatste maatregelen voor kustbescherming. Nu wordt Rottumeroog met rust gelaten. De ontwikkeling wordt in beeld gebracht dor Rijkswaterstaat.

Vogelwachters

Sinds eind jaren ’70 bevinden zich jaarlijks vogelwachters op Rottumeroog. Zij houden toezicht op het eiland tijdens het broedseizoen en inventariseren de flora en fauna. Ze verblijven van begin april tot begin augustus op het eiland. Daarna zijn er in opdracht van Rijkswaterstaat nog wel Wadwachters op het eiland. Tot medio september. Zij houden toezicht op rust en de (natuurlijke) ontwikkelingen.

In februari van 2014 verdween de laatste bebouwing van het eiland. Onder andere het vogelwachtershuisje en de uitkijktoren van Staatsbosbeheer werden ontmanteld en weggehaald. Het werd te gevaarlijk, want de zee sloeg steeds meer duin weg. De uitkijktoren is opnieuw opgebouwd in Lauwersoog. In 2016 is op 14 maart een iglo-achtig onderkomen geplaatst op Rottumeroog. Dit is een tijdelijk verblijf voor de vogelwachters. Als het vogelwachtersseizoen voorbij is wordt de shelter weer weggehaald.

Ms. Harder

De bemanning van het schip Ms. Harder speelt een belangrijke rol op Rottumeroog. De Harder is een van de vier inspectieboten van de Waddenunit, onderdeel van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur. Het werkveld van de bemanning loopt van het oostpunt van Schiermonnikoog tot en met de Dollard.

De bemanning houdt zich bezig met de volgende taken:

•  toezicht houden op de natuur en visserij;
•  plaatsen en weghalen van borden om het verboden gebied aan te geven;
•  inventarisatie van de visserij;
•  assisteren bij vogeltellingen;
•  vervoeren van mensen zoals vogelwachters van en naar Rottumeroog;
•  onderzoek doen naar schelpdieren in de bodem.

Waterstaatkundig beheer

Rijkswaterstaat is de beheerder van het water en de bodem van de Nederlandse Waddenzee. Zo meet Rijkswaterstaat de ligging van het eiland, net zoals de rest van de gebieden in de Waddenzee. Daarnaast wordt de (kwelder)vegetatie regelmatig in kaart gebracht. Met deze informatie worden de ontwikkelingen van Rottumeroog in de gaten gehouden.

Over het algemeen houdt Rijkswaterstaat zich met drie functies bezig als het gaat om de waterstaat: waterveiligheid, bereikbaarheid en waterkwaliteit/ecologie. Denk hierbij aan:

•  onderhouden van vaargeulen;
•  verkeersbegeleiding van de scheepvaart;
•  bestrijden van verontreiniging;
•  monitoren van bodemhoogte, kweldervegetatie en zeegras, waterkwaliteit, waterstanden en golfhoogtes.

Onderzoek

Rottumeroog wordt gebruikt als onderdeel van een referentiegebied voor de (toe)stand van de Waddenzee. In 1991 besloten Nederland, Duitsland en Denemarken om referentiegebieden in te stellen. Binnen deze gebieden mogen geen exploitaties en verstoringen plaatsvinden. Zo kunnen we erachter komen hoe een Waddenecosysteem zich ontwikkelt als de menselijke invloeden minimaal zijn.

In Nederland zijn Rottum (Rottumerplaat, Rottumeroog en Zuiderduin), de tussenliggende zandplaten en het geulsysteem van het Schild en het Boschwad sinds 2005 aangewezen als referentiegebied. Elk jaar wordt informatie verzameld om de ontwikkeling in kaart te brengen.
Daarbij wordt gekeken naar de volgende zaken:

•  bodemdieren
•  mosselbanken
•  visfauna
•  zeehonden
•  vogels

De Waddenunit werkt mee aan dit onderzoek. De bemanning van de schepen neemt ook monsters van de bodem, en inventariseert de mosselbanken in de Waddenzee. De monsters en andere gegevens worden opgestuurd, waarna ze verder worden onderzocht door Wageningen Marine Research (WMR).
Rijkswaterstaat doet vegetatiekarteringen (kwelder) en monitort de morfologische ontwikkelingen van het eiland door periodiek hoogtemetingen en dieptemetingen op en rond het eiland uit te voeren.

Toegang

Geen toegang

Rottumeroog is het gehele jaar gesloten voor publiek. De (natuur)bescherming van het gebied valt onder de Omgevingswet. Het gebied is in bescherming genomen omdat het een belangrijk natuurgebied is voor vogels en zeehonden. Daarnaast is Rottumeroog onderdeel van Natura 2000-Waddenzee en behoort het bij het UNESCO Werelderfgoed.