Herstel mosselbanken in Eems-Dollard vraagt geduld en bescherming bestaande banken

Van 2018 tot 2020 legden onderzoekers van Wageningen Marine Research en het Duitse Senckenberg am Meer Instituut twee mosselbanken aan, in opdracht van het ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselveiligheid. Het herstellen van deze bijna verdwenen leefgebieden bleek nog niet zo eenvoudig. Mossels kunnen korte tijd overleven in zeer slibrijk water, maar dit gaat ten koste van hun vitaliteit. De grootste bedreiging voor de overlevingskansen van mosselen en het herstel van mosselbanken vormt langdurige blootstelling aan grote hoeveelheden slib. De onderzoekers concluderen dit op basis van meetgegevens uit de periode 2006-2021. Ze ontdekten ook een nieuwe natuurlijke mosselbank op de Hond-Paap, die de kritische eerste vijf jaar wist te overleven en nog steeds bestaat. Voor het herstel van mosselbanken in de Eems-Dollard raden de onderzoekers aan te vertrouwen op natuurlijke aanwas en vooral zuinig te zijn op de banken die er al zijn. Dit kan door meer rekening te houden met de aanwezige mosselbanken bij de uitvoering van activiteiten die het slibgehalte verhogen.

Mosselbanken zijn een belangrijk onderdeel van de onderwaternatuur. Ze filteren zwevende stoffen uit het water en zorgen voor voedsel en beschutting voor vissen, schelpdieren en andere onderwaterdieren. De afgelopen decennia verdwenen een groot aantal mosselbanken in het zeer slibrijke water van de Eems-Dollard. De Nederlandse en Duitse mariene biologen onderzochten of het mogelijk is nieuwe mosselbanken aan te leggen. In de eerste proef gebruikten ze hiervoor biologisch afbreekbare netten waarop mosselzaad werd 'ingevangen'. De mossellarven konden zich hierdoor goed verankeren aan de netten. Die netten werden vervolgens op de wadplaat bevestigd om de mosselbank tot ontwikkeling te brengen. Bij de tweede proef zijn lege netten op een bed van mosselzaad gelegd. Een bed van dode kokkelschelpen is gebruikt als hechtingsmateriaal voor de mosselzaadjes. Ook deze ‘kokkelmethode’ bleek te werken.

Concurrentie

De omstandigheden in een estuarium, waar het brakke water altijd slib bevat, maken het mosselen en mosselbanken van nature lastig om te overleven. In beide proeven verdwenen mosselen na verloop van tijd, waarschijnlijk vanwege grote concurrentie om voedsel en zuurstof. De eerste proeflocatie waar een laag slib het zand bedekt, bleek voor langdurige overleving van de mosselen niet geschikt. Bij de tweede proef op een andere locatie overleefde 40 procent de eerste winter op plekken waar ook kokkelschelpen aangebracht waren. Twee jaar na de aanleg zijn op deze plekken nog steeds levende mosselen aanwezig, die hopelijk ook komende jaren weten te overleven.

Natuurlijke mosselbank

De onderzoekers ontdekten op de wadplaat Hond-Paap een natuurlijke mosselbank die in 2016 is ontstaan. Deze mosselbank wist de eerste vijf kritieke jaren te overleven en bestaat nog steeds. De mosselen hebben het echter moeilijk in het zeer troebele en zoetere water van de Eems-Dollard, waardoor ze minder hard groeien dan in de Waddenzee. De onderzoekers verwachten dat mosselen en mosselbanken een korte periode met verhoogde slibgehalten in het water wel kunnen doorkomen. Ze sluiten dan hun kleppen en leven op vetreserves, maar dit moet geen jaar duren. Langere periodes met grote hoeveelheden zwevend slib in het water vormen de belangrijkste bedreiging voor de overleving van mosselen en mosselbanken, concluderen de onderzoekers.

Aanbevelingen

Een belangrijke aanbeveling voor het herstel van mosselbanken in de Eems-Dollard is het beschermen van de oudere aanwezige banken. "Houd rekening met deze mosselbanken bij het plannen van baggerwerkzaamheden of andere activiteiten die zorgen voor meer slib in het water", raadt onderzoeker Sander Glorius van Wageningen Marine Research aan. "Vertrouw ook op de vorming van natuurlijke mosselbanken in het gebied, al zal dit wel geduld vergen. In de natuur worden niet elk jaar op grote schaal nieuwe mosselbanken gevormd. Veel nieuwe banken overleven de eerste vijf moeilijke jaren niet. Als ze het wel redden, is de kans groot dat de mosselbanken tientallen jaren kunnen blijven liggen."

Vervolgonderzoek

De ontwikkelde technieken om banken aan te leggen kunnen gebruikt worden om beschadigde mosselbanken te herstellen of aangerichte schade bij bijvoorbeeld de aanleg van kabels te compenseren. Nieuwe proeven om de methodieken verder te ontwikkelen vinden bij voorkeur plaats op zandplaten elders in de Waddenzee waar het water meer zout en minder slib bevat.

Eems-Dollard 2050

De pilot Herstel mosselbanken maakt deel uit van het programma Eems-Dollard 2050, waarin overheden, bedrijven, natuur- en milieuorganisaties samenwerken aan natuurherstel van de Eems-Dollard. Een belangrijke maatregel is het verminderen van de troebelheid van het water. De resultaten van de proeven op de wadplaat Hond-Paap onderstrepen de noodzaak om hier samen met Duitsland aan te werken. De pilot op de Hond-Paap is mede mogelijk gemaakt met een bijdrage vanuit het programma Life IP-Deltanatuur.

Meer weten

Lees verder over het onderzoek op de website van Wageningen Marine Research of bekijk het filmpje over de proeven op de Hond-Paap met mariene bioloog Sander Glorius.