Traagheid en stilte

Robert Wilson, zoon van welgestelde ouders in het stadje Waco in Texas, stotterde als kind. Bovendien was hij een langzame leerling. Het maakte hem een teruggetrokken kind, vertelt hij in de documentaire 'About Wilson'. Totdat een balletlerares iets bijzonders in hem zag en hem aanraadde, langzamer te gaan spreken. "Slow everything down", zei ze. Zo is het gekomen, legt Wilson uit in die documentaire, die op Amerikaanse wijze directe overeenkomsten schetst tussen wat hij is gaan doen - hij heeft de vertraging in het theater gebracht - en wat hem als kind zoal is overkomen. De theatermaker imiteert nu en dan het Texaanse accent van zijn vader, die pas later het artistieke succes waardeerde van zijn zoon die advocaat had moeten worden.

Dat werd hij niet. Wilson verhuisde naar New York, raakte er onder de indruk van dans, ontfermde zich over Raymond Andrews, een doof negerjongetje met wie hij in de jaren zestig en zeventig theatervoorstellingen maakte en de jonge, autistische dichter Christopher Knowles, met wie hij dat eveneens deed. De voorstelling '2 Lips and dancers and space' die Wilson in 2005 maakte met het Nederlands Dans Theater III was een samenwerking met Knowles. Zijn stukken zijn strak vormgegeven en geordend, stilte en traagheid zijn er belangrijk in, de taal doet er minder toe ("theater in het Westen wordt beperkt door de literatuur", zei hij eens). Zijn doorbraak voor het grote publiek kwam in 1976 met de opera 'Einstein on the beach', met muziek van Philip Glass, die ook in Nederland werd uitgevoerd.

"Al die multidisciplinaire dingen die theatermakers nu doen, deed Wilson veertig jaar geleden al", zegt Jos Thie, die Wilson kent uit zijn Rotterdamse tijd. Wilson bereidde daar destijds de uitvoering van 'Civil wars' voor, een voorstelling die hij had ontworpen voor de opening van de Olympische Spelen in 1984. "Het is bijna zo dat er nu niks is in het moderne theater dat hij al niet een keer gedaan heeft." Op Terschelling heeft Wilson met de jonge theatermakers Theun Mosk (1980) en Boukje Schweigmann (1974) een wandeling uitgezet van Waddenzee naar Noordzee. Slechts 4,8 kilometer is dat, een beetje wandeverledenlaar doet het in een uur.

Maar 'Walking' duurt vier uur, de deelnemers lopen in een rij, een heel eind uit elkaar. Bij het begin is een kegelvormige kuil, aan het eind staat een kegel, onderweg zijn er twee wanden van dertig meter lang. "Het is ongeveer een stap per seconde", vertelt Mosk. "We hebben een tempo uitgezocht dat het geen slenteren wordt, maar er wel beweging is." Een team van tachtig medewerkers ziet erop toe, dat alles volgens plan gaat. Door de vertraging komt het publiek, net zoals bij Wilsons theaterwerk, vanzelf tot "dagdromen", meent Mosk. Bij de voorbereiding in mei, toen Wilson tussen zijn vele, wereldwijde klussen even op Terschelling was, werd hij als een goeroe behandeld. "Als hij iets zei, was iedereen stil", zag fotograaf Anne Zorgdrager, die er van een afstand bij mocht zijn.

"Hij was zo gefocust, het wasnet of hij niks anders zag dan zijn werk. Hij loopt te denken en dan wacht iedereen. 'Where's the entrance', zei hij tegen Mosk. Die wees het aan, en dan zei Wilson heel beslist: 'No, no, no, het moet vijftig centimeter naar links'." "Hij werkt heel intuïtief", zegt Mosk, die Wilson als een leermeester beschouwt. "En op een gegeven moment begin je het aan te voelen. Dan weet je al dat hij dit of dat gaat zeggen."

"Het is heel vernieuwend dat hij met zulk ervaringstheater bezig is en het publiek zelf aan de wandel zet", stelt Thie. "In plaats van de herhaling van een kunstje pakt hij zoiets nieuws op, als man van bijna zeventig." Al is er veel belangstelling, er zijn ook Oerolgangers die 'Walking' een soort nieuwe kleren van de keizer toelijkt. "Dat is het voor mij absoluut niet", protesteert Thie. "Dat is van het werk van Mondriaan gezegd en in hetis Wilson ook wel verguisd. Ik heb het zelf al gelopen en je worstelt onderweg regelmatig met jezelf en je concept over wat is nou kunst. Maar er zullen mensen zijn die zich afvragen, waar slaat dit op, dat kan maar zo. De discussies zullen vast hoog oplopen." 'Walking' is dagelijks op Oerol, doorlopend van 8.25 tot 17.45 uur.

Meer informatie over Oerol op deze website: Ga naar de Oerol-special