Wonen aan de verkeerde kant van de dijk

Nu Rijkswaterstaat de waterkering definitief vaststelt, komen burgers en gemeenten in verzet, onder meer op Ameland. "In het geval van een ramp zijn we alles kwijt."

Zin in een mooie wandeling? Neem de blauwe- paaltjesroute op Ameland. Het is een heerlijke tocht, ruim 20 kilometer lang, van het westen naar het zuidoosten van het eiland. Hoogtepunten onderweg: prachtige vergezichten op zee vanaf hoge duintoppen, donkere bossen en het ongegeneerd naar binnen gluren bij vakantiehuisjes.

Meer informatie over de route valt te halen bij Rijkswaterstaat (RWS), dat de paaltjes hier jaren geleden neerzette. Alleen niet met de bedoeling om toeristen te lokken, maar om aan te geven waar de waterkering loopt. Die moet mens en natuur beschermen tegen de zee.

De lijn die de paaltjes volgen, is een doorn in het oog van de gemeente en enkele honderden eilandbewoners. Hun huis, restaurant, camping, stacaravan, appartement of vakantiewoning staat namelijk aan de 'verkeerde kant' van de soms nogal ver landinwaarts lopende zeekering, en dus buitendijks. Ze zijn daardoor niet wettelijk beschermd tegen eventuele overstromingen. Overstroming Jan Spaargaren is een van hen. Hij woont in appartementencomplex Ostrea, dat in de duinen ligt, op 200 meter van het strand en vijf minuten fietsen van het dorp Nes. En vlakbij paal 13.2, waar volgens berekeningen van RWS eens in de honderd jaar een overstroming plaats kan vinden.

Toen hij het appartement vijf jaar geleden kocht, vertelde niemand hem dat Ostrea buiten de zeekering staat. En dat hij wettelijk dus onbeschermd is. Spaargaren: ,,We wonen hier op eigen risico. In het geval van een ramp zijn we alles kwijt, hebben we geen recht op compensatie. Ik heb alle normale verzekeringen, op eentje na. De verzekering van de regering tegen waterschade uit de Noordzee." Hij begrijpt niet waarom de bouw van de 76 appartementen en het nabijgelegen appartementencomplex Ameland Staete in 1995 niet is verboden. ,,Toen was al bekend waar de kering ligt."

Ameland is niet de enige gemeente die problemen heeft met de ligging van de waterkering. Op Vlieland en Terschelling is de situatie hetzelfde, zo niet erger. Zo vallen op Terschelling ruim 210 zomerhuisjes, drie hotels en bijna alle woningen van de 2600 West- Terschellingers buiten de dijkring. Op Vlieland staan ongeveer 200 woonhuizen, 250 recreatiewoningen en een bedrijventerrein buitendijks.

Gemeenten balen hiervan, want zij kunnen zo niet de veiligheid van hun burgers garanderen. Uitbreiding in het buitendijks gebied is evenmin mogelijk, wat de economische ontwikkeling belemmert. ,,Binnendijks is de kans op een overstroming eens in de 2000 jaar, statistisch gezien. Buitendijks is die kans veel groter", aldus hoofd openbare werken Henno Nieuwenhuis van de gemeente Vlieland.

Maar ook beperkende bouwregels spelen een rol. Nieuwenhuis: ,,Aan buitendijks bouwen zitten strengere voorwaarden. In principe mag het niet, tenzij je kunt aantonen waarom het wel nodig is." Iemke van Zwol van de gemeente Terschelling vergelijkt het met bouwen in de uiterwaarden. ,,Het betekent dat wij in West-Terschelling niet kunnen uitbreiden." Verplaatsen De oplossing? De waterkering verplaatsen naar de eerste duinenrij, aldus gemeenten, waterschap en burgers. Zodat iedereen binnendijks woont, de veiligheid tot de wettelijke veiligheidsnorm toeneemt en er weer volop gebouwd kan worden.

Als de duinen op bepaalde punten worden versterkt, is dit volgens onderzoek van het Provinciaal Overlegorgaan Kust Fryslân (POK) uit 2004 op elk eiland mogelijk. Wel variëren de kosten sterk: van enkele honderdduizenden tot miljoenen euro's. Zo kan de overstromingskans bij paal 13.2 dankzij een investering van €250.000 worden verkleind van eens in de 100, naar eens in de 2000 jaar.

Zo simpel ligt het niet, aldus Albert Prakken van RWS. Ruim een halve eeuw geleden wees het rijk hoogwaterbeschermingsgebieden aan in Nederland, waarna het in 1984 een richtlijn vaststelde waarin onder meer staat dat een doorgaande duinenrij sterk genoeg moest zijn om als waterkering te dienen. Die waren op alle eilanden aanwezig en dus tekende RWS de kering in op de kaart.

,,Daarbij hebben we alle belangen mee laten wegen", zegt Prakken. ,,De belasting voor de natuur, recreatieve belangen, maar in de eerste plaats natuurlijk de veiligheid. De aanwezigheid van bebouwing speelde wel een rol, maar niet een doorslaggevende." Wet Vervolgens heeft RWS begin jaren negentig de lijn in de duinen uitgezet met behulp van de blauwe paaltjes. Op dat moment maakte niemand bezwaar, ook niet toen in 1996 de Wet op de Waterkering werd aangenomen. Daarin staat dat er een gesloten dijk- ring moet komen, omsloten door een stelsel van waterkeringen, zoals dijken en duinen.

In het geval van Ameland lag de ring er al. Maar in veel andere gebieden is toen ,,een lijn getrokken op de voor de natuur meest logische plaats", aldus Paul van Erkelens, dijkgraaf van Wetterskip Fryslân. Daardoor stond plotseling een deel van de bebouwing buitendijks. Zoals het Kurhaus in Scheveningen, maar ook hele dorpen, zoals West-Terschelling en Katwijk. Van Erkelens: ,,Toen had er eigenlijk een gigantisch protest moeten komen. Mensen dachten vast: het zal wel, de huizen staan hier al zo lang."

Pas nu RWS de beschermingsgrens definitief gaat vaststellen - een formaliteit die vereist is volgens de Wet op de waterkering - worden burgers, gemeenten en provincies wakker. En boos.

Velen vinden dat RWS de loop van de waterkering te veel vanachter de tekentafel heeft bedacht. ,,Men heeft heel willekeurig een bepaalde duinenrij gekozen. Maar je kunt toch niet even een lijntje zetten en dan zeggen: Dat valt er buiten en dat niet?", aldus burgemeester Paul Verhoeven van Ameland. Verongelijkt Ook de eigenaar van een Amelander vakantiewoning die buiten de zeekering staat, is verongelijkt. Hij voelt zich 'overvallen'. ,,Het is heel vreemd dat het tracé zo is gekozen", zegt de man. ,,Buurman A staat buitendijks, buurman B binnendijks. Bij een overstroming staan beide huizen blank, maar buurman A kan RWS niet aansprakelijk stellen en buurman B wel. Dat is toch raar?"

De Amelanders hebben hun hoop gevestigd op komende donderdag, wanneer RWS tijdens een hoorzitting de ligging van de zeekering moet verdedigen. Dan worden ook de tientallen bezwaarschriften tegen die ligging behandeld. Eerder verklaarde de staatssecretaris de bezwaren niet-ontvankelijk, maar de rechter floot haar afgelopen voorjaar terug.

Burgemeester Verhoeven richt zich vooral op 23 november, wanneer de staatssecretaris naar Ameland komt, op zijnuitnodiging. Dan zal hij haar eens laten zien waarom de waterkering best een duin verderop kan liggen. Met links en rechts wat versterking. Dat wel.

JIKKE ZIJLSTRA

Commissie moet helderheid brengen

Al jaren zitten veel kustplaatsen zo goed als op slot vanwege onduidelijkheid over buitendijkse gebieden. Gemeenten en projectontwikkelaars weten niet goed wat wel of niet mag en stellen investeringen, renovaties of nieuwbouwprojecten in zo'n gebied daarom uit.

Om deze impasse te doorbreken, heeft staatssecretaris Melanie Schultz van Haegen van verkeer en waterstaat gedeputeerde Patrick Poelmann van Noord-Holland de opdracht gegeven een commissie samen te stellen die advies gaat uitbrengen, onder meer over de hoogte van het beschermingsniveau buitendijks. Oftewel: hoe groot mag statistisch gezien de kans op een overstroming zijn? Bijvoorbeeld eens in de 1000 of eens in de 2000 jaar? Ook moet duidelijk worden wie eventuele investeringen in dit gebied gaat plegen, en wie ze betaalt.

Verder moet er uitsluitsel komen over de verzekerbaarheid van de overstromingsrisico's en over het verschil tussen al bestaande bebouwing en nieuwbouw in buitendijkse gebieden. Eind oktober moet het advies klaar zijn.